Al deze trends zien we terug in de vlaggen van de opkomende sportverenigingen in Limburg, die van neogotische fietsvlaggetjes via Jugendstil-gymnasten reiken tot de strakke belettering van de latere modellen.
Een van de boeiendste presenties in de Limburgse publieke ruimte zijn de schutterijen. Zij vormen tegelijkertijd de oudste en de jongste verenigingen van dit gewest. Schutterijen hebben sinds de middeleeuwen cyclussen doorgemaakt van bloei, verval en (her-)oprichting. In elke periode zien we de schutterijen (weer) opduiken en “uittrekken” met de vlaggen die in hun exercitie een actieve, vooraanstaande rol spelen. Ze moeten vaak vernieuwd worden, al was het maar omdat hun dunnere vlaggendoek sterker slijt door de vele buitenoptredens dan de vaandels van andere verenigingen. En bij elk nieuw exemplaar zien we de smaak van de tijd en een opeenstapeling van herinneringen en tradities.
De dageraad van de schutterijen ligt in de latere Middeleeuwen en de vroegmoderne tijd, als steden en dorpen weerbaar gehouden moesten worden tegen gewelddadige bedreigingen van buitenaf. Archiefstukken en schutterszilver laten inderdaad vaak een vroege ontstaansdatum zien. Maar langlopend als de documentatie soms is, ze is ook lacuneus. Vaak zijn er decennia zonder levensteken en wordt een schutterij sluimerend of valt stil Dan, als de omstandigheden ernaar zijn, komt het tot een herbeleving of een heroprichting, en bij die gelegenheid wordt de herinnering aan de oudere actieve periode trots meegenomen in het historisch besef. Bij de tijdlijn van schuttersvlaggen zien we dan ook een gestage weerspiegeling van de ontwikkelende vervaardigingstechnieken en stijlen.
Zo is het gebatikte vaandel van Schutterij St. Gertrudis van Jabeek uit 1929 een van de puurste voorbeelden van art déco uit ons gewest. Het toont tegelijkertijd een gestage intensivering van het sterke traditiebesef. Het zijden vaandel van de schutterij van Weert uit 1989 heeft naast een afbeelding van schutspatrones Catharina van Siena een overdaad aan historische symbolen die naar het verre stadsverleden verwijzen: het heraldisch takkenkruis, het wapen van het hertogdom Bourgondië, middeleeuwse zegels van Weert, en het wapen van de Graven van Horne met de ordeketen van het Gulden Vlies. Het geheel bevindt zich op een vlag van fors vierkant formaat zoals we die uit oude afbeeldingen van stadsschutterijen kennen. En de verenigingsnaam is er ook naar: Gilde van Wieërter Stadsschötte St. Catharina 1480. Dat historische gilde was in 1949 wegens gebrek aan actieve leden in coma geraakt maar is in 1987, compleet met een Limburgse naam en een hele inventaris aan herinneringen en tradities, herrezen. Soms zien we op steeds nieuwere vaandels steeds oudere oprichtingsdata verschijnen.
Maar in hun historische dynamiek zijn zulke vlaggen ook een textielen archief. We zien hoe oude modellen worden herwerkt en de scharnierpunten van de tijd documenteren. Zo vonden veel Limburgse verenigingen het nodig om hun gehechtheid aan Nederland uit te stralen in de bewogen jaren na 1918. Dat nationale appèl is wel heel sterk op de vlag uit 1919 van de schutterij van Amstenrade, in rood-wit-blauwe banen, met op de keerzijde de W van Wilhelmina in een krans van “appeltjes van oranje”.
Wat komt prominenter naar voren? Het rijkswapen, dat van de provincie of van de bisschop (zo op de vlag van St. Lambertus Oirsbeek uit 1936) of van de beschermheer/vrouwe? Vlaggen en vaandels vormen een bont, visueel archief en je kunt ze leren lezen, al was het maar om de verschillende betekenislagen te herkennen.