Een kijkopdracht... Op vaandels staan vaak de attributen van de verenigingen afgebeeld, en bij de blaasmuziek is daar vaak een stukje partituur of notenschrift bij. Wat staat daar precies?

Lees verder onder de afbeelding...

Het volkslied, of althans de aanhef ervan! Maar welk volkslied? Bij oudere vaandels, van vóór 1914, is dat vaak het "Wien Neerlands Bloed door d’aadren stroomt, van vreemde smetten vrij"... gedicht door Tollens in 1816. De openingsnoten daarvan zien we terug bij bijvoorbeeld Fanfare St Caecilia van Jabeek. Hun vaandel uit 1910 is precies gekopieerd in 1980 en ook daar staat nog die oude deun.

In de late negentiende eeuw, en zeker in de twintigste, werd dat volkslied van Tollens gaandeweg verdrongen door het oude, eerbiedwaardige en statige Wilhelmus. We zien dat op de afbeelding staan in voorbeelden uit Broekhuizenvorst en Ooijen (1952, en opnieuw 1990) en Simpelveld-Huls (1959). Fanfare Ellona van Ell is bij ons weten de enige vereniging die op haar vaandel de aanhef van het Broensgroen Eikenhout heeft staan.

Op Kasteel Hoensbroek werd de vlag bewaard van een Poolse sportvereniging, de "Sokół"
Leet verder onder de afbeelding...

We zien een man met een zwierige baret-met-veer (kennelijk de Poolse nationale held Tadeusz Kościuszko, 1748–1817), en een Pools opschrift. Vertaald luidt dat Gymnastiekvereniging “Sokół” in Hoensbroek, opgericht op 16 oktober 1916. De keerzijde van de vlag vertoont de Poolse adelaar, zilver op een rood veld, met het opschrift Cześź Ojczyźnie — Czołem ("Heil, vaderland — saluut").

Sokół ("De Valk") was een federatie van gymnastiekverenigingen die op de leest van de Duitse Turnvereine waren geschoeid. De beweging was rond 1860 ontstaan in Tsjechië, waar de nationaal denkende bevolking niet langer in Duitse clubs wilde meedraaien (en dan vooral niet in de Turnvereine die op dat moment fel Duits-nationalistisch werden). Het uniform met de fraaie baret en de veer weerspiegelt het romantische gedachtengoed. De Sokol werd al spoedig populair in alle Slavische gebieden in Centraal-Europa, die in de 19e eeuw allemaal ondergeschikt waren aan de grote keizerrijken van die tijd. De gymnastiek- en atletiekfeesten van de Sokol-clubs en -federaties werden groeiden tussen 1880 en 1914 uit tot pan-Slavische demonstraties.

Ook in Polen bloeide de Sokol (Poolse woordvariant: Sokół). Polen was in 1916 al meer dan een eeuw lang weggevaagd van de Europese landkaart, opgedeeld tussen Pruisen, Oostenrijk en Rusland. De wens naar Poolse onafhankelijkheid werd wakker gehouden in sporadische opstanden, in de literatuur, de muziek (Chopin), en dus ook in de Sokół. Poolse mijnwerkers in Limburg brachten die cultuur met zich mee naar deze contreien. In 1919, drie jaar na deze vlag, zou de Poolse onafhankelijkheid worden hersteld.

UPDATE: Het vaandel is in maart 2022 overgedragen aan het Nederlansds Mijnmuseum, Heerlen.

(Met dank aan Anne-Rose Orbons, curator van Kasteel Hoensbroek), en Frans Wojciechowski).

Identiteitspolitiek... hoe verdringen de wapenschilden en de landskleuren elkaar op de vlaggen van Schutterij St. Gertrudis Amstenrade?

Lees verder onder de afbeelding...

Hier is veel te genieten voor de heraldisch geïnteresseerde toeschouwer. De schutspatrones van de schutterij (en van de gemeente Amstenrade) heeft haar attributen (de abdissenstaf waarlangs muizen opklimmen) en houdt het wapenschild vast van de gemeente Amstenrade. Dat is gedeeld: het slangenkruis van het roemruchte adelsgeslacht Huyn van Amstenrade (het komt ook voor op de wapenschilden van andere plaatsen in de streek) staat naast het blazoen van de grafelijke familie De Marchant d'Ansembourg, sinds lang kasteelheren op Amstenrade en beschermheren van de schutterij. Het volledige wapen van die familie staat daarnaast nogmaals afgebeeld, en aan de andere kant het Nederlandse rijkswapen.

En dat alles in een rood-wit-blauwe setting met rood-wit-blauwe en oranje franje en oranje belettering... Het is duidelijk: hier houden plaatselijke en landelijke loyaliteitsbetuigingingen elkaar in evenwicht. Die balanceer-traditie is op de diverse vlaggen van de schutterij terug te volgen tot in 1920, een jaar waarin het politiek spookte in Limburg. Er waren annexatie-eisen vanuit België, die teruggingen op schadeclaims vanuit de Eerste Wereldoorlog en op het onverwerkte probleem van de provinciedeling in 1839. Door de Nederlandse overheid werd een omvangrijke campagne van pro-Nederlandse en Orangistische loyalitetsbetuigingen georkestreerd, en op de vaandels uit deze jaren zien we daar vaak de echo's van. De keerzijde van het Amstenraadse vaandel uit 1920 laat een door sinaasappeltakken omkranste letter W (van "Wilhelmina") zien, en toen zijn ook de rood-wit-blauwe kleuren in zwang gekomen.  Dat ontwerp is sindsdien een beetje standaard geworden voor de vlaggen van St. Gertrudis.

Althans, tot op dit exemplaar uit 1961. Op het exemplaar uit 2020 is het Nederlandse rijkswapen van 1961 vervangen door het Limburgse provinciewapen... En trouwens — in 1920 stond daar de rode leeuw van het oude Hertogdom Limburg...