Achtergrondinformatie over vlaggen en vaandels

1. Wat is een vaandel, wat is een vlag?
2. Parochies en muziekverenigingen sinds de 19e eeuw: De doorwerking van de neogotiek
3. Standen, werklieden, land- en mijnbouw: 20e-eeuws design
4. Daar komen de schutters: Vliegende vaandels en neo-traditionalisme
5. Door wie werden vlaggen en vaandels gemaakt, en waar?
6. Prijs en kwaliteit
7. Technieken

1. Wat is een vaandel, wat is een vlag?

In het algemeen spraakgebruik worden de woorden ‘vlag’ en ‘vaandel’ door elkaar gebruikt. En dan hebben we het nog niet over verwante termen zoals gonfalone, standaard en banier. Is een vaandel ruitvormig, een vlag vierkant/rechthoekig? Is een vaandel stug afhangend, een vlag los wapperend? Dat laatste onderscheid houden wij hier aan, ook al beseffen we dat “vendelzwaaien” dan eigenlijk “vlagzwaaien” zou moeten heten, en dat de uitdrukking “met vliegend vaandel” hiermee een beetje schuurt…

Hoe dan ook, er zijn wel degelijk twee types. Het ene (het vaandel) kun je zien als een wapenschild of uithangbord dat op een stok omhoog wordt gehouden, en waarbij de leesbaarheid van de symbolen en opschriften belangrijk is. Het gebruik van textiel heeft vooral de functie om het object niet te zwaar te maken. Het andere (de vlag) is afgeleid van de wimpels waarmee op vloten en in legers op grote afstand informatie visueel werd overgedragen: nationaliteit, vloot- of legeronderdeel, zelfs codeberichten. Hoe gewichtlozer, des te beter: dundoek en zijde werden gebruikt om het wapperen te bevorderen (dat kwam die zichtbaarheid ten goede) en de kleuren waren helder en contrastrijk.

In het Limburgse straatbeeld zijn de eisen van leesbaarheid en zichtbaarheid goeddeels met elkaar versmolten, en vlaggen en vaandels worden niet alleen als begrippen maar ook als objecten door elkaar heen gebruikt. Kleurrijkdom en intense symboliek vormen een geheel. Maar een zeker onderscheid valt nog altijd aan te brengen.

Een vlag is bedoeld om te wapperen en is bijna altijd rechthoekig of vierkant. Een vlag bestaat uit één laag, soms met applicaties van hetzelfde materiaal, en ook dat komt de soepelheid ten goede. De kleuren zijn vaak helder en contrastrijk.
Een vaandel bestaat uit meerdere lagen. Het kan tweezijdig bewerkt zijn maar is meestal bewerkt aan de voorkant met een voering aan de achterkant. De bewerking bestaat uit zware, stijve applicaties  waardoor een vaandel tamelijk stug is, en ook in de wind goed leesbaar blijft. Vaandels kunnen ruitvormig zijn of rechthoekig dan wel vierkant. Ze worden door inwendige steun of een extra verstevigde binnenlaag in vorm gehouden. Ze kunnen dus eigenlijk als een textielen wapenschild worden gezien dat aan een stok omhoog wordt gehouden. Heraldische symbolen vormen vaak een prominent onderdeel van de versiering, en en er worden traditioneel gedekte, donkere kleuren gebruikt, waarop de ornamenten in goud, zilver of andere schakeringen goed uitkomen.
Maar dat zijn algemene trends, waarop uitzonderingen bestaan. Toch kunnen we wel iets zeggen over stijlen en modellen. Die ontwikkelen zich met de smaak van de tijd, maar ook met de soorten verenigingen die zich in de publieke ruimte manifesteren.